Jan Veldkamp. Foto: oorlogsgravenstichting.nl
Achterhoek 80 jaar geleden
Aan de hand van krantenberichten blikken we terug op gebeurtenissen uit het verleden. Deze week gaan we 80 jaar terug in de tijd naar juni van het oorlogsjaar 1941. De maand dat Hitler zijn eigen ondergang inluidde door aan Operatie Barbarossa te beginnen; de strijd tegen Rusland.
Door Willy Hermans
Kabelwacht na incident met NSB'ers
Hengelo - In de Achterhoek kabbelde het dagelijkse leven ogenschijnlijk rustig verder, maar af en toe waren er wel incidenten. De W.A. hield af en toe marsen door het dorp onder aanvoering van een Zelhemse ‘commandant'. In juni leidde dit tot een opstootje bij café Van de Weer, want de meeste inwoners vonden het maar niks.
Op 16 juni ging rond half 11 's avonds een groepje van 8 of 9 jongeren richting een huis van een NSB'er aan de Wichmondseweg. Onder hen waren volgens een rapport van de P.O.D.: Arnold Boerman, zadelmakersknecht, Theo Boerman, metselaar, Adriaan Adelerhof, los werkman in een borstelfabriek, Martin Wansink, wonende aan de Spalstraat, Jan Besselink, zoon van een botermaker en Bertus de Gier, klompenmaker. Ook een Bretveld en nog een broer van de Boermans worden genoemd. Zij waren behoorlijk luidruchtig en zongen Oranjeliederen. Later bleek dat zij een reclamebord uit de tuin van de NSB'er hadden weggehaald en door de Duitse Wehrmacht aangebrachte telefoonkabels hadden doorgesneden.
In verband hiermee werd vanaf 20 september 1941 door de Duitse bezetters een kabelwacht ingesteld. Mannen tussen 18 en 55 jaar werden opgeroepen om in drie ploegen wacht te houden bij de telefoonkabels. Vijf trajecten moesten in de gaten worden gehouden. 's Nachts werd om de 100 meter een man geposteerd, overdag om de 200 meter.
1. Wichmondseweg - Lankhorsterstraat - Vuilestraat - weg naar Gooise school - weg naar Steenderen: 9,6 km., 426 personen.
2. Beatrixlaan - zandweg tot Huurneman: 1,2 km., 54 personen
3. Wenneker (Vordenseweg 2) - Weide Knipscheer - Herv. Pastorie: 0,7 km., 24 personen
4. Ruurloseweg - 't Zelle: 4,6 km., 201 personen
5. Zelle - Kranenburg tot zijweg naar Linde: 1,6 km., 81 personen.
In totaal waren er per dag 785 mannen nodig voor de kabelwacht. Mannen in overheidsdienst en NSB'ers waren hiervoor vrijgesteld.
De kabelwachten waren soms gezellige onderonsjes, waarbij de mannen er het beste van maakten en elkaar uiteraard opzochten. Soms was het een gezellig onderonsje: de ene nam een oranje paraplu mee, de ander een ligstoel of een harmonica.
Lang duurde het niet. Op 27 september werden de ploegen gehalveerd en op 27 oktober zijn de Duitsers er maar mee gestopt.
Ook in andere plaatsen is een (tijdelijke) kabelwacht ingesteld. In Hummelo gebeurde dat nadat de 17-jarige Jan Veldkamp elektriciteitsdraden doorzaagde. Na een massale zoekactie van de Duitsers werd Veldkamp gearresteerd en ter dood veroordeeld. Hij kreeg gratie waarna de straf werd omgezet in ‘levenslang’. Hij stierf in 1943 in een Berlijnse gevangenis.
Voor het voorval in juni in Hengelo werden op 16 oktober 1941 de drie broers Boerman en de jongens Bretveld en Wansink aangehouden en naar het Huis van Bewaring in Zutphen overgebracht. Uit de verhoren bleek dat zij behoorden tot een groep jongelui die zeer Duits-vijandig en anti-NSB was. Ze gaven zelfs toe zich met enige anderen, van wie zij zeiden de namen niet te kennen, zich schuldig te hebben gemaakt aan openlijke geweldpleging ten opzichte van NSB’ers en aan het zingen van Oranjeliederen te Hengelo.
Van het voorval op 16 juni 1941 ontkenden zij zich te hebben schuldig gemaakt aan het vernielen van het NSB-reclamebord en de telefoondraden. Na vier maanden was het onmogelijk volledig onderzoek te doen naar de alibi's en hebben de rapporteurs het onderzoek moeten staken. Na overleg met de S.D. te Arnhem werden de verdachten op 22 oktober weer in vrijheid gesteld.